In december 2024 voeren we het tweede deel uit van The Lord of the Rings trilogie: The Two Towers. In 2023 hebben we het eerste deel gedaan: The Fellowship of the Ring. Deel 3 zal ook vast komen met live muziek, maar voorlopig blijf ik even bij deel 1 en deel 2. De live uitvoeringen bij de film zijn in Brabanthallen (alleen in 2023) en Ahoy Rotterdam (2023 en 2024).
De componist van The Lord of the Rings: Howard Shore

Brabant Koor – Philzuid – Ahoy 2023
Howard Shore is een Canadese componist, dirigent die bekend staat om zijn filmmuziek. Hij componeerde de partituren voor meer dan 80 films. Met het schrijven van de muziek voor Lord of the Rings is Howard Shore ongeveer vier jaar bezig geweest. Tijdens het schrijven had hij steeds als hij een stukje muziek af had overleg met film-regisseur Peter Jackson. En zo werd de totale soundtrack stukje bij beetje tot één geheel gesmeed.
Voor de muziek van deel 1 en deel 3 heeft Howard Shore prijzen gewonnen. Voor deel 2 niet, terwijl dat onder musici toch wel bekend staat als de mooiste van de drie soundtracks. Een van de problemen was dat de score van The Two Towers veel elementen bevat van de eerste film. Maar uiteindelijk won Shore zijn tweede Oscar voor Best Original Score voor de score van de derde film; een derde Oscar voor Best Original Song voor “Into the West”, dat hij deelde met Fran Walsh en Annie Lennox.
Muziek, de leidmotieven
Wat iedereen meteen opvalt in de soundtrack van The Lord of the Rings zijn de muzikale thema’s of motieven die op verschillende momenten in het verhaal te horen zijn. Deze muzikale motieven behoren bij één bepaalde plaats of personage. Ze worden op z’n Duits een ‘Leidmotiv’ genoemd. Iets dat niet nieuw is in de muziek. In de opera’s van Wagner en ook Verdi werd deze techniek gebruikt. Zodra je een leidmotiv hoort verwijst de muziek naar die bepaalde persoon of plaats. De compositie techniek van het Leidmotiv heeft tot doel een diepere laag in het verhaal aan te brengen, terwijl de persoon of plaats waar het naar verwijst niet in beeld gebracht hoeft te worden. Dat wat in het boek met gebruik van woorden beschreven wordt, wordt via muziek tot klinken gebracht door gebruik te maken van een leidmotiv. Het kan een gevoel, een plaats of een gedachte verklanken terwijl de situatie in het verhaal een andere is.
Een Leidmotiv is vaak een melodie, gespeeld door bepaalde instrumenten of instrumenten groep, maar kan ook een ritmisch motief zijn. De keuze van instrumenten en type melodie hebben een directe relatie met de sfeer die het wil verklanken. De manier waarop het orkest het moet spelen kan die sfeer ook nog versterken. De opties om een leidmotiv te in te zetten zijn ontelbaar. Duidelijk op de voorgrond, of in andere thema’s (motieven) in de achtergrond om de kijker te wijzen op een gevoel of bijvoorbeeld iets verborgens.
Door Leidmotieven steeds te laten terugkeren als hoofdmotief of als neven-motief geeft de hele score (maar ook opera of orkeststuk) een gevoel dat alles bij elkaar hoort, dat het één stuk is dat van situatie naar situatie doorloopt. Dat het één verhaal is. Het maakt de muziek verhalend, compleet, logisch en homogeen. Maar componeer het allemaal het maar eens. Alle drie de delen zijn werkelijk hoogstaande kunstwerken, die op zichzelf al de moeite waard zijn. En als je ze uitvoert merk je pas echt hoe bijzonder deze muziek is.
Leidmotiv: The Shire
De combi van instrumenten en muziek van The Shire zijn uitsluitend bedoeld voor deze plek, al hoeft de plek dan niet in beeld te zijn, ernaar verwijzen is voldoende. De muziek van The Shire klinkt Keltisch, met een solo blaasinstrument in de melodie en strijkers. Het lijkt op Ierse volksmuziek (al waren de Kelten ook in midden Europa te vinden en niet alleen in Ierland). De lieflijke muziek verwijst naar het glooiende en groene landschap, een vredige en vriendelijke omgeving. Telkens als er in de film een verwijzing naar The Shire voorkomt, een herinnering, of gevoel, dan klinkt deze muziek. Zo vertelt ook de muziek het verhaal dat dieper in het personage van bijvoorbeeld Frodo gaat dan de film laat zien.
Leidmotiv: Mordor
In het thema van Mordor is een Oosters blaasinstrument in het orkest te horen. De rhaita of ghaita. Het is een houten dubbelrietinstrument uit West-Noord-Afrika, met name uit Marokko, Algerije en Mauritanië. Het komt in die regio veel voor in de volksmuziek. De Rhaita lijkt op de westerse hobo en daarom wordt het instrument ook wel een Arabische hobo genoemd.
Mordor is het rijk en de basis van de kwaadaardige Sauron. De Oriëntaals-achtige muzikale thema’s staan voor het vreemde en het gevaar van vijandige legers. Het karakter van de muziek en dit specifieke instrument heeft de bedoeling de dreigende sfeer die daar heerst bij de kijker voelbaar te maken.
Leidmotiv: Isengard
Het Isengard thema is een bijzonder verhaal, want de muziek staat in een 5/4 maatsoort. 5 tellen, gespeeld in kwartnoten, in één maat. De 1e tel met hoofdaccent en 3e tel met zwaar nevenaccent waardoor de 2 en de 3 kwartnoten elkaar duidelijk afwisselen. De koperinstrumenten hebben een kort melodisch motief dat herhaald wordt door de hoorns binnen die 5 kwartnoten die strak doorlopen. Het is een dwingend ritmisch motief dat mechanisch overkomt, met weinig muzikale fraseringen. Als machinerie in een fabriek. De slagwerk sectie in het orkest slaat de kwartnoten op stalen platen. Het thema gaat over de macht van ‘Midden-aarde’, de mijnen en het smeden van de troepen: de Orks en Uruk-hai. Het thema komt ook af en toe bij Mordor voor om kracht en gedrevenheid te verklanken. De sfeer met de aankomende vijandige dreiging wordt duidelijk voelbaar door de muziek.
Leidmotiv: The Fellowship of The Ring
Wat ik natuurlijk niet kan overslaan is het leidmotiv van de broederschap. Het genootschap van mensen uit de verschillende volken die de strijd tegen het kwaad aangaan en zo in allerlei avonturen en gevechten belanden. In de muziek een sierlijk melodisch thema gespeeld door de hoorns. Het instrument dat ook in klassieke orkestmuziek en opera’s gebruikt wordt voor de jacht, helden en grootsheid.
De muziek in het thema zwelt aan naar een volledig gebruik van de kopersectie en het voltallige orkest. Met een luid en duidelijke boodschap: wij zijn de overwinnaars. In dit thema zitten andere leidmotieven, zoals het thema van de elfen en van The Shire. De elven en de vier Hobbits maken deel uit van de broedershap en krijgen zo ook een plek in de muziek. Precies zoals een Leidmotiv bedoeld is: je ziet het misschien niet op beeld, maar de ‘mededeling’ van hun deelname klinkt luid en duidelijk. Luister maar eens….
Muziek: de zang en het koor
Howard Shore heeft de muziek van deel 1 en 2 niet alleen voor orkest, maar ook voor groot koor, kinderkoor, sopraan solo en jongens-solo geschreven. Het kinder- en vrouwenkoor is vaak te horen met de twee thema’s die verwijzen naar de Elfen: Rivendel en Lothlorien. Zingen de vrouwen vaker de elfen thema’s; zodra het op vechten en geweld aankomt zijn de mannen vaker te horen. Het voltallige koor neemt naast de verschillende thema’s ook veel andere ‘rollen’ op zich gedurende de hele film. Wat dat betreft is het net als in een opera of oratorium waar het koor vele rollen op zich neemt. Naast het de kijker laten horen van de leidmotieven hebben we ook de taak een sfeer neer te zetten. Bijvoorbeeld als het om de Nazgûl, de ringgeesten, gaat.
Nazgûl
Luister maar eens naar de Nazgûl muziek. Het begint afwisselend dreigend en zweverig (de Nazgûl), het instrumentgebruik ondersteund de contrasten in sfeer. Vlak voor het koor (vanaf minuut 4) komt het thema zoals het in het Mordor thema voorkomt. Het is hier wel iets veranderd. Het zich herhalend motief van 8 achtste noten in de koper blazers dringt zich steeds meer op. Het Nazgûl thema zelf is niet echt een terugkerend thema, het schildert voornamelijk de sfeer van het moment, en het is daarom geen Leidmotiv.
In het Nazgûl thema zingt het koor veel forte met veel dissonanten bij een volledig orkest met uitgebreide instrumentatie en veel details. Er gebeurt muzikaal zeer veel. De muziek is vol en dominant. De de zwevende sfeer van van Nazgûl en de in 8 achtste noten klinkende thema van Mordor daarbinnen wisselen zich af; de tempi wisselen af, maar de dreiging overwint het muzikaal. Een uitdaging voor het koor hier: de stemmen splitsen zich tot meer dan een 8 stemmig koor met veel volume. 18 minuten lang veel hoogte voor alle vrouwen (tot en met hoge b); overtuigend mannenkoor; dissonerende tussen partijen en veel muzikale / vocale contrasten. Er wordt veel vocale power gevraagd! (maar wat is dat een feest om te doen).
Er zijn zoveel meer muzikale momenten om te beschrijven, maar hieronder Rivendel, Lothlorien en Nazgûl, de genoemde thema’s met koor:
Op 20, 21 en 22 december 2024 in Ahoy: ‘The Two Towers’ live bij de film
Door ruim 200 professionele musici van:
- Symfonieorkest Vlaanderen
- Brabant Koor
- Souvenir Jeugdkoor
- Kooracademie Breda
Kaarten bestellen op: https://www.ahoy.nl/agenda/concert/the-lord-of-the-rings-the-two-towers-in-concert
Voor zangleerlingen van Het VocaalAtelier is er een kortingscode beschikbaar. Stuur een bericht als je wilt komen!
Hiernaast de muziek Helm’s Deep / Forth Èorlingas met koor en orkest uit The Two Towers. Je hoort tussendoor kort het Felowship thema. Een voorproefje uit Bulgarije met koor, orkest en een jongens-solist. Gaaf, toch? In december 2024 in Ahoy beslist niet minder spectaculair.

Brabant Koor – Philzuid – Ahoy 2023
One Ring to rule them all
One Ring to find them
One Ring to bring them all
and in darkness bind them